Nằm trong nhóm ngôn ngữ Tạng Miến, với dân số khoảng 600 người cư trú
tập trung chủ yếu tại hai thôn Nẫu và thôn Nhầy thuộc xã Châu Quế
Thượng của huyện Văn Yên tỉnh Yên Bái, người Xá Phó (Phù Lá) là một
trong những tộc người bản địa có nền văn hoá rất phong phú và đa dạng
với nhiều những phong tục tập quán nghi lễ tín ngưỡng dân gian độc đáo
và đặc sắc mà trong đó lễ A - Ne - Pạ - Gờ - Bá
(Lễ quét ma làng - tên gọi khác là lễ đuổi ma làng) là một trong những
lễ hội lớn, đặc sắc và vô cùng quan trọng đối với mỗi người dân nơi
đây.Ngày tổ chức lễ a ne pạ gờ bá chính thức vào ngày mồng một tết
Nguyên Đán. Địa điểm tổ chức nghi lễ là một bãi đất rộng bằng phẳng gần
bờ suối ngay cổng làng.
Lễ quét ma làng thể hiện những khát khao,
mong muốn của người dân về một cuộc sống tươi đẹp hạnh phúc. Đây là
phần còn sót lại của nghi thức cầu an cầu yên của cả cộng đồng. Toàn bộ
dân làng cùng góp công sức, lễ vật để cầu xin thần linh và trời đất sẽ
bảo vệ dân làng luôn ấm no, khoẻ mạnh.
Vào ngày lễ, tất cả các gia
đình trong làng mỗi nhà đều phải đóng góp một con gà, một lít rượu và 3
ống gạo, thịt lợn (do cả làng cùng góp chung)…để cùng cả làng tổ chức
lễ cúng chung. Trong ngày lễ tất cả mọi người sinh sống trong làng đều
phải ra nơi tổ chức lễ cúng cùng nhau chuẩn bị lập đàn cúng, làm bàn thờ
và dự lễ cúng đuổi ma làng cùng với thầy cúng.
Để
tổ chức nghi lễ, trước những ngày diễn ra lễ cúng chính thức, người dân
lập một đàn cúng ngay sát mép suối mặt quay về phía mặt trời mọc (sàn
cao khoảng 0,8m rộng khoảng 40 - 60m2, đủ chỗ cho cả làng ngồi trên sàn,
vì ngày trước làng đồng bào Xá Phó nơi đây thông thường từ 10-15 gia
đình cùng sinh sống). Đây là nơi dân làng sẽ tổ chức lễ cúng thần linh
và cùng nhau ăn uống vui vẻ mừng cho một năm mới với những ước muốn cuộc
sống hạnh phúc và no đủ.
Tại cổng chính của làng, một cây nêu
được dựng lên phía bên phải cổng làng. Đây là câu nêu dùng để treo một
chiếc mõ báo và do một người được dân làng cử ra để canh giữ và báo
hiệu cho cả làng biết mỗi khi làng có người lạ vào làng trong suốt 15
ngày kiêng kị của lễ “a ne pạ gờ bá”.
Sau khi mọi công việc
chuẩn bị cho nghi lễ được hoàn tất, vào ngày mồng một tết, lễ cúng chính
thức được diễn ra dưới sự chủ trì của thầy cúng trong làng. Lễ vật
chính trong lễ cúng đuổi ma làng a ne pạ gờ bá bao gồm : Một mâm cúng
chính được đặt trên sàn có một con gà luộc, thịt, rượu, dây chỉ hai màu
đen và trắng, một chiếc mõ gỗ, một đoạn dây thừng buộc mõ, hương và
giấy. Mâm cúng được đặt giữa sàn hướng về phía làng.
Vào ngày lễ
chính thức, từ sáng mọi người trong làng từ già đến trẻ đều tập trung
tại sàn nơi diễn ra lễ cúng. Tất cả mọi người mỗi công mỗi việc cùng
nhau chuẩn bị cho lễ cúng. Người mổ gà, kẻ giết lợn, một nhóm khác cùng
thầy mo chuẩn bị mâm cúng, trưởng bản cùng với những người giúp việc
tiếp nhận lễ vật và phần đóng góp của những gia đình trong làng bản mang
tới góp vào lễ cúng. Ngoài phần lễ vật dâng cúng, tất cả đồ lễ do các
gia đình mang tới đều dùng để làm cỗ ăn mừng cho toàn thể dân làng. Theo
người dân nơi đây cho biết tất cả số thực phẩm mang ra đóng góp của các
gia đình trong ngày lễ đều phải được ăn hết tại nơi cúng mà không ai
mang về bản. Theo quan niệm của người Xá Phó, nếu không ăn hết mà mang
về nhà sẽ mang theo những điều không may mắn và những rủi ro trong năm
mới.
Lễ cúng chính thức được bắt đầu vào khoảng 15h khi dân làng
đã tập trung đầy đủ và mọi công việc chuẩn bị cho ngày lễ đã hoàn tất,
từ việc chuẩn bị lễ cúng các đồ lễ và cỗ ăn mừng trong ngày lễ. Thầy
cúng ngồi trước mâm cúng và tiến hành cúng khấn cầu xin các thần linh,
thổ công thần đất về phù hộ và giúp đỡ và bảo vệ cho toàn thể dân làng
trong năm mới gặp được nhiều may mắn, cúng cầu xin các thần linh về canh
giữ cho bản làng mọi người luôn được khoẻ mạnh, làm ăn được thuận lợi,
nuôi trồng được tốt tươi, trồng lúa lúa chắc hạt, trồng ngô ngô đầy
đồng, không bị các loại chim chóc về phá hoại mùa màng của người dân,
cầu xin các thần thánh canh cho các loại ma đói, ma khát không cho về
làng mà phá quấy dân làng.
Thầy mo cúng trong khoảng 15 phút. Tiếp
đến thầy mo cầm mõ lên, cả dân làng hướng về phía chiếc mõ, với niềm
tin rằng chiếc mõ sẽ canh giữ cho cả làng không cho các ma dữ, vía dữ
vào làng mang theo những điều không may mắn rủi ro về làng. Cả làng sẽ
cùng bầu ra một người có nhiệm vụ canh chừng chiếc mõ trong suốt 15 ngày
kiêng của lễ a ne pạ gờ bá. Người được dân làng lựa chọn phải là người
cao tuổi cư trú lâu đời trong làng, là người ăn ở có phúc đức được dân
làng tin tưởng. Theo quan niệm dân gian, ai được chọn làm người canh mõ
là một điều vô cùng may mắn cho gia đình và dòng họ của người đó. Họ tin
tưởng rằng thần linh và các thánh sẽ phù hộ cho gia đình và cả dân làng
một năm mới sẽ chỉ gặp những điều may mắn trong cuộc sống, tránh được
những điều xấu xa đen đủi.
Kết thúc lễ cúng mọi người dân có mặt
tại lễ A ne pạ gờ bá đều cúi xuống vái lạy chiếc mõ 3 vái, đồng thời,
mỗi người dân đều khấn với đại ý như: “ …Nhờ mõ trông bản làng cho yên
ổn tốt đẹp...làm ăn phát tài...được mùa no đủ…không bị dịch bệnh thiên
tai mất mùa…”
Sau đó thầy mo sẽ tiến hành nghi thức buộc chỉ vía
cho mõ để thông qua đó các thần linh bảo vệ mõ và bảo vệ dân làng trong
năm mới. Thầy mo lấy hai đoạn chỉ đen và chỉ trắng trên mâm cúng buộc
vào hai đầu của chiếc mõ. Họ cho rằng, gia đình nào trong bản cũng góp
gà, thịt, rượu để tổ chức lễ cúng này với mong muốn thần linh phù hộ cho
cả làng cả bản, thầy mo thay mặt cho dân làng buộc vía để gửi gắm những
ước mơ nguyện vọng của người dân vào những sợi chỉ vía đó, cầu xin mõ
hãy bảo vệ dân làng.
Cúng xong thầy mo giao mõ và dây mõ cho người
đã được lựa chọn canh mõ. Người được lựa chọn sẽ cùng hai thanh niên
trong làng mang mõ ra cây nêu được dựng trước cổng làng, và từ đó người
canh mõ phải có nhiệm vụ gác cổng làng trong 15 ngày kiêng của lễ a ne
pạ gớ bá. Khi có người lạ vào làng phải rung mõ cho cả làng biết để
người dân đóng hết các cửa không cho khách lạ vào nhà mình.
Kết
thúc nghi lễ cả làng cùng nhau ăn uống ngay tại nơi diễn ra lễ cúng. Mọi
người từ già đến trẻ đều ăn uống vui vẻ với nhau trên sàn cúng từ lúc
đó cho tới tận khuya.
Trong lúc ăn uống vui chung cũng là nơi diễn
ra các hình thức sinh hoạt văn hoá, văn nghệ dân gian với các điệu xoè
“Xình xi bá” truyền thống, các làn điệu dân ca mượt mà hoà quyện với âm
thanh độc đáo của tiếng sáo mũi “cúc ke” và tiếng kèn bầu “Ma nhí” cùng
với cỏ cây núi rừng hùng vĩ tạo nên một không khí thật vui tươi, đoàn
kết thấm đượm tinh thân nhân văn cao cả, trong niềm hy vọng một năm mới
mở ra với bao nhiêu điều tốt đẹp.
Nguồn: http://manghoidap.vn/Le-a-ne-pa-go-ba-Yen-Bai-12502.html
Không có nhận xét nào :
Đăng nhận xét